haar 2 zn. ‘draadvormige huidbedekking bij mensen en dieren’
Mnl. hare har ‘haar haar’ [1236; CG I, 24], haer zowel ‘de (hoofd)haar’ als ‘het haar’ [1240; Bern.].
Os. hār (mnd. hār); ohd. hār (nhd. Haar); ofri. her (nfri. hier); oe. hǣr (me. her, heare; ne. hair met spelling onder invloed van Oudfrans haire ‘haren boetekleed’); on. hár (nzw. hår); < pgm. *hēra(-) ‘haar’.
Verdere etymologie onduidelijk. Traditioneel verwant gesteld met Litouws šerys ‘dierenhaar’; Oudrussisch sĭrstĭ ‘haar, wol’ (Russisch šerst' ‘wol’); < pie. *ker(s) ‘stekel, haar van planten’ (IEW 583). Een andere mogelijkheid is dat pgm. *hēra- met grammatische wisseling en rotacisme teruggaat op pie. *kēsó-, bij de wortel *kes- ‘kammen, kaarden’, waarbij ook horen: Oudkerkslavisch kosa ‘haar’, česati ‘kammen’; Litouws kasà ‘vlecht’; Hittitisch kis-zi ‘hij kamt’. Misschien is ook Oudiers cír ‘kam, hark’ < pie. *ḱēs- verwant. Mede gezien het betekenisveld en de beperkte geografische spreiding gaat het hier mogelijk om een voor-Indo-Europees substraatwoord.
Het meervoud was oorspr. gelijk aan het enkelvoud en voor het taalgevoel werd dat meervoud later geïnterpreteerd als een enkelvoud met collectieve betekenis. Daarnaast kon dan een nieuw meervoud haren ontstaan voor ‘een meertal losse haren’; deze vorm is in het Middelnederlands nog ongewoon, maar verschijnt toch al geïsoleerd in de seuen hairen van sijn hooft [1265-70; CG II, Lut.K]. Haar is van oudsher onzijdig, maar in het huidige NN wordt onderscheid gemaakt tussen de collectieve vorm het haar en het enkelvoud van haren: de haar.
♦ haarfijn bn. ‘uiterst fijn, zo fijn als een haar’. Nnl. Engelsche Hemden, ... zo fyn als een hair, een hair fyne zakdoek [1785; WNT]; tegenwoordig meestal overdrachtelijk en als bijwoord ‘tot in de details’: U, die anders zoo haarfijn alles op uwe moreel goudschaaltje weegt [1806; WNT]. Samenstelling met → fijn, misschien ontstaan onder invloed van Duits haarfein ‘id.’.

haar 1 znw. o. ‘hoofdhaar’, mnl. haer, os. ohd. hār, ofri. hēr, oe. hær (ne. hair), on. hār. — Zie: horst.

Het germ. *hāra sluit verwantschap met on. haddr ‘lang hoofdhaar’ (waarvoor zie: hede) uit. Verder slechts onzekere etymologieën. Men dacht vroeger aan verband met het ww. scheren dus van idg. wt. *(s)ker ‘snijden’ (Detter ZfdA 42, 1898, 55); nu eerder aan oi. śala- ‘haar’ (alleen overgeleverd in kapucchala ‘haar aan het achterhoofd’), osl. srǔstǐ ‘haar’, lit. šerȳs ‘varkenshaar’, lett. sari ‘borstel’ bij de idg. wt. *ḱer(s) ‘stijf haar’ (IEW 583). — Andere mogelijkheden zijn verbinding met lett. cera ‘hoofdhaar’ of met lat. cresco ‘groeien’?

haar I znw. In de Aanv. staan andere mogelijke combinaties vermeld, waarvan die met lit. šeriúos, šértis ‘verharen’ het waarschijnlijkst is; oi. kapúcchala- ‘haar aan ’t achterhoofd’ kan ook hierbij horen; verder ksl. srĭstĭ ‘wol’ (čech. srst' ‘haar’, russ. šersť ‘wol’)? Met deze laatste woorden is wsch. ohd. hursti ‘cristas’ verwant. Zie bij horst en horst Suppl.

haor (zn.) haar; Vreugmiddelnederlands har <1236>.

haar I: uitgroeisel uit vel v. mens en dier; Ndl. haar (Mnl. haer), Hd. haar, Eng. hair, hoërop wsk. verb. m. Lit. sjerӯs, “varkhaar”, en m. Oind. sala-, nog bewaar in ss. kapucchala, “agterkophaar”; oor bet. “haarkleur, voorkoms” in verbg.: aan die haar mis (o.a. by Trig) v. Scho (TWK/NR 7, 1, p. 38) en lRo T (DLT 238 s.v. haar 3) en oor haar I as ww. v. WAT s.v. haar^{1 I}I.

Hem zal geen haar (op het hoofd) gekrenkt worden, hem zal niet de minste lichamelijke of geestelijke schade toegebracht worden. Ook:
Iemand geen haar krenken, iemand in geen enkel opzicht schaden.

Een haar is een uiterst nietig deel van het menselijk lichaam, en geen haar staat in bijbels en niet-bijbels taalgebruik dan ook voor 'niet het minste deel, volstrekt niets (van iemand)'. In de bijbel wordt dit beeld vaak gebruikt om de volmaakte zorg van God voor de mens te tekenen: 'Bij jullie zijn zelfs alle haren op je hoofd geteld (Matteüs 10:30, NBV); en in oudere vertalingen: 'Er zal geen haar van zijn hoofd ter aarde vallen' (1 Samuël 14:45, NBG-vertaling).
De uitdrukking met krenken komt pas sinds de 19^de eeuw voor; we vinden haar dan ook pas in de jongere vertalingen, onder andere in Handelingen 27:34, 'Niemand van u zal een haar op het hoofd gekrenkt worden' (Willibrordvertaling). Deze vertalingen volgen mogelijk een bestaande uitdrukking die onder invloed van oudere varianten ontstaan kan zijn. De NBV gebruikt de (modernere) vorm zonder op het hoofd: 'En Salomo zei: "Als hij zich behoorlijk gedraagt, zal hem geen haar worden gekrenkt, maar zodra hij een misstap begaat, zal hij sterven" (1 Koningen 1:52, NBV). De volgende beschrijving uit de huisdierenwereld is ongetwijfeld een variant op deze uitdrukking: 'Een [...] vogelkennis wist te vertellen dat katten, wanneer ze eenmaal hebben begrepen dat zo'n vogel tot het gezin behoort, het diertje geen veer zullen krenken' (K. van Kooten, Modermismen, 1985, p. 61).

NBG-vertaling (1951), Handelingen 27:34. Niemand uwer zal ook maar een haar van zijn hoofd gekrenkt worden.
De nieuwe regering in Kigali heeft inmiddels verklaard dat iedereen die zich niet aan slachtpartijen heeft schuldig gemaakt, geen haar gekrenkt zal worden. (NRC, juli 1994)

hoor haar; nhd. Haar.

haren splitsen. Letterlijke vertaling van Engels split hairs = haarkloven; muggenziften; Wat de communautaire problematiek betreft, wil ik hier zeker geen haren splitsen. Het is zeker mijn bedoeling niet om op onredelijke wijze een nieuw communautair debat uit te lokken. (2002); Niet al die vragen verdienen antwoord: ik ga niet haren splitsen over de uitleg van de Koran. Ik heb te maken met burgers en die beoordeel ik op hun gedrag; Uiteraard zijn we haren aan het splitsen maar dat is nu eenmaal het verschil tussen praktisch toegepaste wetenschap en wetenschapsfilosofie.

648. De gelegenheid bij de haren grijpen of pakken,

d.w.z. gretig van den geschikten tijd of eene gereede aanleiding gebruik maken, ze aangrijpen, er zonder verwijl gebruik van maken, want ‘als 't pap regent mot je de schuttels buten brienge’, ‘als 't hooi droog is moetje mennen’ en ‘als de uien droog zijn, moeten ze onder stroo’ (N. Taalg. XIV, 252). Vgl. het fr. prendre l'occasion aux (ou par les) cheveux; hd. die Gelegenheit beim Schopf (oder bei der Stirnlocke) fassen oder greifen; eng. to take (or seize) time by the forelock or the top. (Shakespeare: Let's take the instant by the forward top). Men herinnere zich, dat de Grieken het gunstige oogenblik, de gelegenheid, voorstelden als een naakte vrouw of als een jongeling met kalen achterschedel, of met lang haar van voren en zeer kort van achteren, en den eenen voet, soms gevleugeld, op een rad (vgl. het lat. fronte capillata, post est occasio calva). Liet men haar voorbijgaan, dan was zij van achteren niet meer te grijpen, men moest haar, wanneer ze voor iemand kwam, onmiddellijk vóor bij het haar grijpen. Voor bewijsplaatsen van deze zegswijze zie men Hooft's Brieven, 253; Vondel VIII (ed. Alb. Thijm), 328; Fenic. 780: De krijghskans by 't haer grijpen; Huygens IV, 17; Westerbaen I, (Ockenb.), 74: 't Geluk bij de bles grijpen; Staring, Jaromir II, 33:

Heintje Pik lag op zijn luimen,
Om, met acht vingers en twee duimen,
De kans, hem vroeg of laat geboôn,
Krachtdadig bij haar vlecht te pakken,
En onzen driesten Muzenzoon
Een kool te bakken.Zie Zwolsche Herdrukken, VII, bl. 129-130.

Zie verder het Ndl. Wdb. V, 1411; Baumeister, Denkmäler II, 771; Wander I, 1530; Otto, 249; Journal, 255.

753. Wilde haren.

Hieronder verstaat men ‘jeugdige dartelheden en overmoedigheden, onbezonnenheden en onbesuisde streken’. Vroeger zeide men ook: (een) wild haar in den neus hebben, een losbol zijn (zie Sart. I, 2, 23) en thans dialectisch 'n wild hoar in nek hebben (Molema, 159 a); fri. in wyld hier yn 'e nekke ha. Misschien moeten we denken aan wild groeiend haar, dat iemand in den neus prikkelt, jeukt, waardoor hij ongeduldig, of krieuwelig, kittelig, wild wordt; vgl. echter ook n^o. 755. Bij overdracht wordt dan wild haar of wilde haren genomen voor dartelheden, overmoedigheden. Zie het Ndl. Wdb. V, 1406; 1400; Sewel, 305: Hy heeft een wild hair in de neus, he is a hairbrain'd fellow, he is like to run into debauchery; Halma, 201: Een wild hair in den neus hebben, los en ongebonden zijn; Tuinman I, 34; Harreb. I, 269: Hij heeft zijn wild haar verloren.

754. Op een haar,

d.w.z. zoodat het niet de breedte van een haar scheelt, verschilt; zoodat er niet de breedte van een haar aan ontbreekt; zeer nauwkeurig, tot in de geringste bijzonderheden; ook in Zuidndl. (o.a. Teirl. II, 6); 17^de eeuw op een trip (Vondel); fri. op in hier ôf; hd. auf ein Haar; eng. to a hair. Vgl. op een prik. In zeer vele verbindingen treft men een haar aan in den zin van iets zeer gerings, en geen haar (hd. kein Haar) in dien van geen zier, geen lor, volstrekt niets; vgl. lat. pili facere, geringschattenOtto, 279.. Ook in de middeleeuwen niet een haer (vgl. lat. nihil uit ne hilum, geen haar); eveneens in het mhd. niht ein har; zie Mnl. Wdb. III, 11-12; De Jager, Latere Versch. 129; Erasmus, CLXX; Antw. Idiot. 521; Waasch Idiot. 271; Teirl. II, 6. Vandaar ook de ironische uitdr. ‘ik acht er hem geen haar (d.i. niets) te goed toe’, ik reken hem daartoe wel in staat (zie Sewel, 305).

755. Gekruld haar, gekrulde zinnen,

d.w.z. iemand die gekruld haar heeft, is wispelturig: ‘men meende dat kroes of gekrult hair een teken was van een hoofdigen en oploopenden inborst’ (Tuinman I, 34). Vgl. voor dit volksgeloof Barth. 88 a: Ist dat die haren seer cruust ende dicke sijn ende haestelicken wassen, beteykent hette des hoofts ende veel humorenMnl. Wdb. III, 2183. Vgl. het 17de-eeuwsche kroes, opvliegend, en krul, stout, fier, trotsch; zie Lat. Versch. 272.. Bij Campen, 57: kruys haer, kruyse sinnen; bij Idinau, 159:

Ghekronckelt hayr, ghekronckelde sinnen;
Dat siet men in gheesten, van vremden haere,
Die onghestapelde dinghen beminnen
Noch licht en verschieten van quade maere.
Prijst grijs van sinnen, en jonck van iaere.

Vgl. het hd. krauses Haar, krauser Sinn; Krauskopf Brauskopf; de. kruset Haar, kruset Sind; eng. curled heads are hasty; in Groningen: kroes hoar, kroeze zinnen (Molema, 228 b); in het Friesch: krolle hieren, krolle sinnen; oostfri. kruse Hâr un kruse Sinn, spitze Näs un spitzet Kinn, der sitt de Deifel drêmal in (Eckart, 177; Dirksen I, 39); in Zuid-Nederland: krulhaar, dul haar (Joos, 149); gekrolde haren, gekrolde zinnen (Antw. Idiot. 1704); lang haer, lange zinnen (in Kluchtspel, III, 8); zie De Cock², 32; Volkskunde XXIII, 195; Harreb. I, 268; 270: Vrouwen met gekruld haar hebben wormen in het hoofd (17^de eeuw); Wander II, 220.

756. Haar op de tanden hebben.

Men zegt van iemand, die goed van zich af durft spreken, zich flink met woorden weet te weren, onversaagd, onvervaard is, dat hij of zij haar op de tanden heeft. Vgl. ook in het nhd. Haare auf den Zähnen haben; in het nd. hár oppen tenen hân; ook hár up de kûsen hân of hebben (Dirksen I, 39); in Meiderich: hör upp denn Tand hewwe; westph.: dai het har am bard (oppen tenen); in het fri.: hier op 'e tosken ha; in het gron. hoar om de koezen hebben (Molema, 159 a). In Zuid-Nederland is de uitdr. eveneens algemeen bekend; zie Schuermans, 171 a; De Bo, 1132 a; Waasch Idiot. 271 b; Antw. Idiot. 521 en Claes, 79; bij Teirl. I, 91: Een wijf met een baard, een sterke vrouw, die niet gauw vervaard is, die haar op de tanden heeft. In Limburg kent men ook ‘hij heeft haken op de tanden’ (Onze Volkslaal II, 219), dat men in eigenlijken zin van paarden zegt, die scherpe, spitse verhevenheden op de kiezen hebben, welke door onregelmatige afwrijving zijn ontstaan, terwijl in het nhd. geheel in denzelfden zin gezegd wordt Haare auf der Zunge haben (dit ook in Zuid-Limb. (Jongeneel 90) en bij Brederoo II, 283, 1195?). Opmerkelijk is de soortgelijke beeldspraak in het Grieksch λασιον κηρ, harig hart voor: manmoedig hart, en λασια φρην, ruig gemoed voor: dapper gemoed. Van al de verklaringen welke van deze uitdrukking zijn gegeven, komt me die van Schrader, Wunderg. 129 nog als de aannemelijkste voor. Deze zegt namelijk ‘Da man in der Fülle der Haare Kraft und Mannheit sieht, so teilt man in absichtlicher, bewuszter Uebertreibung selbst solchen menschlichen Gliedern Haare zu, welche diese gar nicht haben, nicht haben können.’Vgl. ook Paul, Wtb. 228: Haare auf den Zähnen haben. d.h. einen Bart, als Zeichen männlichen Mutes; Wander II, 220: Haare auf den Zähnen, Stacheln auf der Zunge, Spiesse im Herzen. Voor andere, minder waarschijnlijke, verklaringen zie Noord en Zuid XVIII, 9-15; Ndl. Wdb. V, 1406-1407Opmerking verdient eene plaats uit de Veelderh. Geneuchlijcke Dichten (ed. Lettk.), bl. 189, waar van flauw, krachteloos bier gezegd wordt: het en heeft niet een haerken op zijnen kam.; fr. avoir du poil (au coeur). (Aanv.) Voeg bij. être (un homme) à poil.

757. Elkander in het haar zitten of vliegen,

d.w.z. plukharen (in Zuid-Nederl. ook haarkepluk doen), vechten, krakeelen, twisten, zoowel in eigenlijken als in overdrachtelijken zin; ook (elkander) bij het haar hebben (Rusting 49); 17^de eeuw: met iemand in het haar liggen (Pers, 26 a; 109 a). Zie Tuinman I, 282: Zy zitten malkanderen in 't hair, dat zegt men van twee, die een krabbelvuistje leggen en malkanderen by den kop krijgen; Sewel, 305: Malkanderen in 't haair zitten, to fall together by the ears, to fight or quarrel; vgl. lat. involare alicui in capillum; het mnl. haerropen, haerplocken, enen dat haer kemmen; het 17^de-eeuwsche haarreepen en de uitdr. elkander in den baard zitten; elkander in den kam zitten (eig. van kemphanen); fri.: immen yn 't hier (of yn 't bird) sitte en immen nei 't hier fiele; in Twente: mekaar in 'n toef (of in 'n kam) zitten. Voor Zuid-Nederland vgl. Antw. Idiot. 2225: malkander in 't haar zitten, met elkander twisten; 614: iemand naar zijnen kam rijden, hem heftig bekijven; iemand in zijnen kam vliegen, hem in gramschap toevliegen. In het hd. zegt men eveneens: einander in die Haare geraten; sie liegen sich in den Haaren; fr. se prendre aux cheveux, aux crins.

759. Iemand of iets met de haren (of bij het haar) er bij sleepen,

d.w.z. iemand of iets als met geweld bij iets te pas brengen, waar hij (het) eigenlijk niets mede te maken heeft; in iets moeien, ergens in mengen, met iets in aanraking of in verband brengen. Reeds in het Grieksch των τριχωυ ελκειν; lat. capillis (-o) trahere. Zie Erasmus, XXXVII en Van Effen's Spect. IV, 85; VI, 23; XI, 78. Vgl. het eng. to drag in (by the) head and shoulders; nhd. etwas an den Haaren herbeiziehen; nd. mit de Hâre bihaln (FEckart, 178); fr. tirer qqch par les cheveux. In Zuid-Nederland zegt men van iets, dat gewrongen is, een verhaal, dat onwaarschijnlijk is, dat het met 't haar getrokken is (Antw. Idiot. 1735).

760. De haren rijzen (of staan) mij te berge,

d.w.z. ten gevolge van schrik, ontzetting en afgrijzen krijg ik een gevoel alsof mijne haren zich oprichten; lat. comae horrent; mihi pili inhorruerunt. Ook in middeleeuwen dat mi alle mine haer upwaert stonden van groten vare (Reyn. I, 2304); al mijn hair staet mi te storme van aen te sien (Reyn. II, 6662). Vgl. ook Job. 4, 15: Een Geest: hy dede het hair mijnes vleesches te berge rijsen; Ps. CXIX, 120; Sart. I, 7, 18: Phocensium execratio. Vervloeckingh dat een 't haer op 't hooft rijst; Vierl. 218: Mijn haer stont mij overeijnde bij maniere van spreken; Hofwijck, vs. 430; 1110; Adam in Ball. vs. 1237: Mijn haer rijst overendt; Lucifer, vs. 1537: Hoe ryzen al myn haeren! Ndl. Wdb. II, 1866; Teirl. II, 6: Zijn haar staat rechte; Wander II, 227: Es stehen (steigen) ihm die Haare zu Berge; das ist haarsträubend; fr. les cheveux se dressent sur la tête; eng. his hair stands on end (or upright).

761. Alles (of iets) op haren en snaren zetten (of stellen),

d.w.z. alles in het werk stellen, hemel en aarde bewegen om zijn doel te bereiken; vooral: de uiterste drang- en dwangmiddelen aanwenden om zijn zin te krijgen. In het fri. op haren en snaren ôf, op het nippertje; by haren en snaren, met de uiterste moeiteIn Noord en Zuid, IV, 355, wordt uit het Paleis van Justitie van 1 Aug. 1881 aangehaald: ‘Een man, die voor een slapje alle haren op de snaar zet’. Eene niet zeer waarschijnlijke verklaring wordt ook gegeven in de Vrije Fries III, 201.. Alles op het spel zetten alles wagen schijnt wel, volgens Tuinman I, 149 of 289, de oudste en eerste beteekenis te zijn. De gewone verklaring als zouden we hier moeten denken aan de haren van den strijkstok en de snaren van een muziekinstrument voldoet niet. Even onwaarschijnlijk is het, dat we moeten denken aan een vlies, een stuk perkament, dat over haren en snaren gespannen wordt als bij een trommel, of ook aan een boog, dien men spant over een snaar (pees) en dat de uitdr. eig. zou beteekenen: alles spannen, op het punt van bersten en breken (Nav. V, 206). Wellicht moeten we haren als een wkw. opvatten in den zin van bersten (o.a. van de huid), in welke beteekenis het door Plantijn vermeld wordt en thans dialectisch (Twente; Oostfri.) nog bekend is (Mnl. Wdb. III, 155. Ndl. Wdb. V, 2203). De friesche uitdr. op haren en snaren ôf, op het nippertje, wijst ook in die richting. Snaren is er dan later om het rijm aan toegevoegd; vgl. voor dit verschijnsel onder lerven en verven (Boekenoogen, 570); hoeren en snoeren (17^de eeuw); tegen heug en meug; de motjens en kotjens; hutje en mutje; hot noch tot; bij kris en kras en dergelijkeZie De Jager, Frequ. I, 418.. Vgl. voor plaatsen uit de 18^de eeuw Ndl. Wdb. V, 1401 en zie verder Handelsblad, 11 Juli 1913 (avondbl.), p. 1 k. 1; 30 Oct. 1913 (ochtendbl.), p. 6; 7 Nov. 1913 (avondbl.), p. 1 k. 2; Amsterdammer, 17 Aug. 1913, p. 1 k. 3; De Arbeid, 23 Nov. 1913, p. 3 k. 3; Het Volk, 21 Jan. 1914, p. 2 k. 1.

787. Met de handen in het haar zitten,

d.w.z. in verlegenheid zitten, radeloos zijn. Vgl. Idinau, 286:

Al craut-men hem, daer 't ieuckt, by tijden,
Nochtans so sit-men met de handen in 't haer,
Oock dickmaels, sonder daer ieucksel te lijden,
Dan alleen uyt droefheydt, oft anxt en vaer.
De handen en t' herte, bestaen seer naer.

Vondel, Fenic. 380:

Gy, moeder, ook beladen
Om my, betreurt mijn leet, gekleet in rougewaeden,
Onopgetoit, en met de handen in het haer.

Zie verder Tuinman I, 310; II, 105; Van Effen, Spect. IV, 221; Ndl. Wdb. V, 1412.

907. Zijn hoed staat op drie haartjes.

Men zegt dit van iemand, wiens hoed parmantig, scheef, 17^de eeuw kuin, op zijn hoofd staat. De zegswijze, die thans ook in het Noorsch wordt aangetroffen, komt in de 16^de eeuw voor bij Sartorius I, 9, 3: 't Bonetken op drie haerkens; vgl. ook Brederoo, Sp. Brab. 511: Jonker jou hoetje staet wel netjens op drie haertjens; Hondius, Moufeschans, 510: Om de mutse naer de wetten op een enckel haer te setten; Tuinman II, 185: Op drie hairtjes staan; Jong. 235: Soms vergat hij in het vuur zijner rede den op drie haren staanden kachelpijp af te nemen. Synoniem is de zegswijze: den hoed (de muts, de pet) op half zeven (of half elf) zetten (vgl. o.a. Jord. 22: Jen Terwee het se pet op half elf), waarbij wellicht moet worden gedacht aan den schuinen stand van den eenigen wijzer op een oud torenuurwerkNdl Wdb. V, 1641 en vgl. in Antw. Idiot. 1821: Het kloksken van elf uren luidt zegt men spottend van iemand die mank gaat.; vgl. O.K. 54: Toon! zet je hoed recht, hij staat op halfzeven! In Antwerpen zegt men hiervoor zijn klak staat op halverzeven (Antw. Idiot. 528; 1482). In Groningen beteekent halfzeven zijn dronken zijn (Molema, 143 bHarreb. II, 499 b.), waarbij sommigen denken aan het eng. half seas over, dat in denzelfden zin gebruikt wordtNoord en Zuid V, 270 en Woeste, 236 b: He es half siewen, er ist toll und voll; hd. halb sieben sein.), doch dat eerder te verklaren is uit Pers, 246 b: Men lette onder de maeltijd wel op Heer Dirk, dat hem doch geen glaesjen mocht voor-by-slippen; nu ter halver zee en in den geest opgetogen. In Zuid-Nederland half zeil zijn (Volkskunde XIV, 144). Ook in Duitsche dialecten is in beide beteekenissen bekend den Hut auf elf (oder auf halber zwölf, op halver achte, aufs Ohr) setzen, tragen (Wander II, 944; Eckart, 229); eng. on nine hairs.

977. Met huid en haar,

d.w.z. geheel en al; syn. met hom en kuit. In het Mnl. bij Despars 3, 226: Dat zy mencanderen upaten met hude ende met hare (vgl. Sp. I⁷, 93, 20: Met velle met hare); Matthyssen, 41, 33: Mit hude ende hare ter verdomenisse varen; Mar. v. Nijm. 984: Ic salse met huyt met haer nemen; Marnix, Byenc. 49 v; 51 r; Hooft, Ged. I, 156: Met huit met hayr; Tuinman II, 136; Harrebomée I, 269 a; Mnl. Wdb. III, 772; Ndl. Wdb. V, 1413; Eckart, 193; met hair en huid (Schoolm. 254). In het Westvl. ook: met tuit en vlerke, met kop en haar, met hoot en poot; Land v. Waas: met pellen en vellen; fri. mei hûd en hier of mei ham en gram (vgl. Waasch Idiot. 228: met ham en gam); hd. mit Haut und Haar(en); schotsch: hilt-an-hair.

2476. Een vos verliest wel zijne haren maar niet zijne streken,

d.i. al wordt men ouder, toch verliest men niet zijn aangeboren aard; immers het is lichter oude schoenen te verwerpen dan oude zedenSart. II, 7, 90; Cats I, 409; Tuinman II, 90; Harreb. II, 254 a.; de oorspronkelijke neigingen komen altijd weer boven; ‘'t wordt in 't bijzonder toegepast op mannen die, schoon reeds oud zijnde, nog veel van het vrouwelijk geslacht houden’ (Molema, 232 a). Reeds bij de klassieken is dit spreekwoord bekend geweest, blijkens Apost. 12, 66: ο, λυκος την τριχα, ου την γνωμην αλλαττει; Suet. Vesp. 16: proclamaverit vulpem pilum mutare non mores (Otto, 379; Journal, 391; Bebel, 441); zie verder Mergh, 11: de wolf verandert zijn hayr, maer niet zijn aerdZie mlat. raro mascuescit lupulus, quicunque senescit (Werner, 84); Servilius, 145: de wolf verandert syn haer, maer niet synen aert; Cats I, 460: de wolf ruyft van baert maer noyt van aert; Harreb. I, 5 a.); Huygens VI, 161:

 Al wisselt schoon de vos sijn vel,
 De vossen aert blyft evenwel.Vertaling van het Sp. el pelo muda la raposa, mas el natural no despoja.

Harrebomée I, 268 b; Van Eijk II, 93; Taalgids IV, 261; Molema, 232 a; Eckart, 131; fri. de foks forliest syn hier wol, mar syn streken net naast in aep mei syn stirt forlieze, syn kueren net; Rutten, 268 a: een vos verliest wel zijn haar, maar zijne perten niet; Antw. Idiot. 1402; hd. der Fuchs wechselt das Haar und bleibt wie er war (Wander I, 1243); fr. le loup mourra dans sa peau; eng. the fox may grow gray, but never good; de. Raeven forandrer vel sit Skind, men ikke sit Sind.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.