handelsbalanse

Merkantilismen, som var den rådande økonomiske oppfatninga frå 1500- til 1700-talet, såg på det å ha eit handelsoverskot mot utlandet som noko av det viktigaste for rikdomen til eit land. Originalt var dette motivert av at ein rekna rikdomen til eit land etter kor mykje edelt metall det eigde, og då var eit handelsoverskot sett på som den tryggaste måten å finansiere kjøp av gull og sølv. Etter kvart vart synet på kva som gjorde eit land rikt, utvida, men fokuset på å eksportere meir enn ein importerte stod ved lag. Internasjonal handel var sett på som eit nullsumspel.

Med liberalismen på 1800-talet kom eit skifte bort frå vektlegginga av handelsbalansen. Tenkarar som John Locke, David Hume og Adam Smith meinte at import ikkje trong å vere negativt for rikdomen til eit land dersom varene kunne produserast meir effektivt ein annan stad. Heller enn å prøve å produsere alt ein treng innanlands, argumenterte liberalistane for å spesialisere seg på det ein var best på, og så nytte inntektene ein fekk frå å eksportere det, til å importere andre varer.

Dette synet vart i 1817 vidareutvikla av David Ricardo til idéen om komparative fortrinn. I modellen hans tener land på å spesialisere seg og deretter handle med kvarandre, sjølv dersom eitt av landa er betre på å produsere kvar einaste vare. Dersom det mest effektive landet fokuserer på å produsere det dei har aller størst fordel på, og importerer der dei har ein relativt sett mindre fordel, aukar total produksjon i landa, og vinninga blir delt mellom dei. Dermed hevda Ricardo at eit land med eit handelsunderskot likevel kan bli rikare enn eit proteksjonistisk land med handelsoverskot.

I nyare tid har økonomar som Paul Krugman framheva at sjølv om land tener på handel, kan det òg føre til meir ulik inntektsfordeling. Nykeynesianare som Krugman er generelt for handel, men påpeikar at dei som arbeider i næring som må leggast ned grunna konkurranse frå utlandet, vil komme tapande ut om ikkje gevinsten frå handel blir fordelt til dei òg.

Handelsbalansen med utlandet påverkar kursen til eit land sin valuta. Det er fordi utanlandske kjøparar av varer vil måtte skaffe seg valutaen til eksportlandet for å betale. Sjølv dersom eksportbedriftene godtar betaling i ein annan valuta, vil pengane til slutt bli veksla inn i innanlands valuta når eksportbedriftene lønner dei tilsette. Om eit land eksporterer meir enn det importerer, vil det auke etterspurnaden etter valutaen, som igjen aukar prisen, altså kursen, til valutaen.

Likeins speler valutakursen inn på handelsbalansen. Dersom valutaen til eit land er svak, vil det gjere det enklare for eksportnæringa å selje til utlandet, ettersom kjøpeviljen til utlendingar er større når dei kan betale mindre av sin valuta enn før for den same vara. I tillegg vil landet importere mindre, sidan folk vil vere mindre villig til å kjøpe utanlandske varer når dei må bruke meir av sin valuta på kjøpet.

Det kan vere vanskeleg å rekne ut handelsbalansen mellom land. Vanlegvis vil eit land ha betre kjennskap til importen sin enn til eksporten. Det har å gjere med at ein på importvarer må berekne moms, toll og andre avgifter. Det er derimot ikkje alltid klart for eksportøren kva land som er sluttmottakar, ettersom varene først gjerne sendast til eit tredjeland for lagring.

Den andre Trump-administrasjonen innførte i 2025 straffetoll på ei rekke land, inkludert Noreg, basert på handelsbalansen desse landa hadde med USA. Amerikanske tal sa då at landet hadde eit handelsunderskot med Noreg, mens tal frå SSB viste det motsette.

• makroøkonomi
• handelsteori
• Norges utenrikshandel
• utenriksregnskap