Norskdom er eit omgrep som omfattar kjensla av norsk nasjonal eigenart, og viser til idear, verdiar og kulturuttrykk knytt til det å vere norsk.
Omgrepet vart spesielt viktig på 1800- og 1900-talet, då Noreg gjennomgjekk ei nasjonsbyggingstid prega av søking etter ei felles norsk identitetskjelde og arbeid med å utvikle og hevde eigen kultur, eige språk og eigne tradisjonar.
I tida etter 1814, då Noreg fekk eige grunnlov, stod spørsmålet om korleis ein skulle forme den nye norske staten, sentralt.
Mange var opptekne av å byggje opp ein eigen nasjonalkultur som skilte seg frå den danske arven. Dette førte til vektlegging av norsk kunst, historie, folkekultur og folkeminne. Sentrale personar som Henrik Wergeland og seinare Ivar Aasen la grunnlaget for å hevde norsk språk og kulturuttrykk.
Eit hovudmoment i norskdomsrørsla var å få fram eit eige norsk skriftspråk, reinsa for det ein oppfatta som dansk påverknad.
Ivar Aasen reiste kring i landet og samla inn dialektmateriale, noko som la grunnlaget for landsmålet (seinare nynorsk). Samstundes gjorde Knud Knudsen ein innsats for å fornorske det dansk-norske skriftspråket, ein prosess som førte til det som i dag heiter bokmål. Språkdebatten vart slik ein viktig del av norskdomstanken, fordi han handla om å gje røyst til folket og å knyte identiteten til norske kjerneverdiar og daglegspråk.
Norskdom handlar òg om å ta vare på og løfte fram norske folkelege kulturuttrykk, som folkedans, folkemusikk og folkekunst.
Både innanfor biletkunst og litteratur søkte ein å finne særmerkte norske motiv, ofte med naturen eller historiske hendingar som rammeverk. Slike nasjonale symbol – mellom anna bunaden og folketonane – fekk ein sterk posisjon i bygginga av norsk identitet.
På 1900-talet fekk norskdomsrørsla òg ei politisk side, ikkje minst gjennom dei mange avisspaltene og organisasjonane som arbeidde for å styrkje stillinga til nynorsk og norsk folkekultur. Rørsla var brei og omfatta alt frå lokalhistorielag til mållag, ungdomslag og idrettslag som brukte nynorsk og arbeidde aktivt for å fremje norsk kultur. Ho bidrog til at det i dag finst to offisielle norske skriftspråk, og ho har hatt verknad på alt frå kunstnarlege uttrykk til skulepolitikk.
I moderne samanheng viser norskdomstanken mindre til ein einsrettande idé om «det norske» og meir til eit mangfald av haldningar og praksisar som spring ut av norsk historie og tradisjonar. Samstundes er han framleis ein del av samfunnsdebatten, særleg i tilknyting til språkpolitikk, kulturvern, integrering og identitetsbygging.
Norskdom blir såleis eit samlande omgrep for forståinga av det norske som noko som har røtene sine i folkekulturen, språket og historia, men som òg har utvikla seg i møte med nye impulsar og mangfaldige perspektiv.
Kommentarar
Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.
Du må vere logga inn for å kommentere.