Gwylar

Gwylar; Efander menhesennow: 535 - 0 Ma
	Besies Mor Rudh (Alcyonium glomeratum), gwylar medhel
	Gwylar ympynnyon ryllek (Diploria labyrinthiformis), gwylar kales
Klassans bewoniethek
Gwlaskor:	Animalia
Fylum:	Cnidaria
Isfylum:	Anthozoa
Urdhow hag isklassys
	Helioporacea; Alcyonacea; Scleractinia; Antipatharia; †Rugosa; †Tabulata;
	Gwandrans a gribow gwylar a-drdro’n bys

Gwylar po korel ew furvyes gen enevales munys, h.y. polypow a'n fylum Cnidaria.

Gnasow

Enevales morek ew gwylar, po war estyllednow an brastir po a-derdro enesow an mor bras. Trigys enjei en trevesigethow.

Thew pub polyp en trevesigeth zooyd: ekwals enjei, kethsam en genetek. E'n drevesigeth ma anjei ow tinythi dre dhinythyans direydhek, bes anjei a ell gul devnydh a dhinythyans reydhek ewedh. Ma trevesigethow a'n keth ehen ow livra gametow war-barth, dres onan, diw po teyr nos termyn an loor leun.

Pub eneval gwylar ew haval ort sagh bian. An ygeryans a-wartha ew an ganow. Ma dhe dentaklys a-dro dhe'n ganow nemacystow a ell gwana, ow palsya an enevales munys debrys gen an polypow.

Ma gwylar ow tevi dell ew usys en dowrow trovadnek, bes nebes anodhans a ell tevi en dowrow yeyn, pkar ha'n mor bras a-dro dhe Vreten ha Norgagh. An hanow rag gwylar dowr yeyn ew merl (liesek meyrl) en Kernowek ha Bretonek. Dyffrans dhe wylar ew merl, drefen nag ew kelmys dhe leur karnek an mor bras, bes anjei a ell rolya pekar ha 'tumbleweed' a-hes leur an mor bys pan dheffo re veur rag gwaya.

Kesvewans

Ma dhe'n brassa niver a wylar nerthedh ha megyans dhyworth kesvewans gen algi udnkell lughwriansek gelwys zooxanthellae. Ema othem dhedha a wolow howl, ha drefen hedna ma anjei ow triga en dowrow kler bas, en tipek en downder a les ages 60 meter.

Ma lies ehen a wylar ow kesvewa warbarth ha zooxanthellae a'n kinda Symbiodinium, hag ew dinoflagellates. Dell ew usys, ma pub polyp ow senji un ehen a algi. Dre lughwrians, ma an algi ow rei nerthedh dhe'n gwylar ha gweres e'n process a galgheans. Ma an gwylar ow rei teller saw dhe'n algi, hag an algi a dheber karbon dioksid ha skollyon nitrojenus an polyp. Mar kwrelho an algi kawsya re a bosow war an polyp, an polyp a's estewl. Pan wrelho an estewlensow hwarvos en rew, aswonys ew hedna avel kanna gwylar, drefen bos an algi a weres rei liw dhe'n gwylar. Ma estewlansow owth ynkressya chons an polyp a dreusvewa posow termyn kott. Anjei a ell daskawas algi, martesen a ehen aral woja hedna. Mar kwrelho an posow durya, an gwylar a ell merwel.

Kribow gwylar

Krib gwylar (po krib korel) ew teller ma hwrelho lies gwylar tevi. Krib gwylar ew teller da rag lies eneval aral pekar ha puskes, kankres, kregyn bolgh ha spongow.

Ma pub eneval gwylar ow koliva kalciom karbonat a-dro dhodho. Hebm ew starneth soled an drevesigeth. Pan varwo an polyp, ma polypow nowydh ow tevi war bedn an starneth kottha. An garrek ew gwres e'n maner na ew henwys gwylar (po korel) ewedh. Furv a galgh ew. Gelwys enjei korf eskern gwylar. Ma pub sort a drevesigeth ow terevel kinda dyffrans a gorf eskern, may hallo trevesigethow bos shapys avel ampydnyon, skavel gronek, kowlen, po lies shap aral. Gwres ew furvyansow meur dres ehen dres termyn. Oll an furvyansow war-barth a wra krib gwylar.

Usys ew gwylar terweythyow avel gebmweyth.

Mirva

Delinyans a udn polyp
Bagas a bolypow
Krib gwylar ew gwres gen milvilyow a bolypow. Ma lies eneval aral ow triga a-dro dhe'n grib
Krib-bar Meur Ostrali en skeusen tednys dhort an efanvos
Merl ogas dhe arvor Enys Arran, Sgotlond
Tebmigow merl war treth en Wordhen
Gwylar kannys

Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.