Tal

Tal
	rtęć ← tal → ołów
	Wygląd
	szary
	; Widmo emisyjne talu
	Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	tal, Tl, 81; (łac. thallium)
Grupa, okres, blok	13, 6, p
Stopień utlenienia	I, III
Właściwości metaliczne	metal
Właściwości tlenków	średnio zasadowe
Masa atomowa	204,38 ± 0,01
Stan skupienia	stały
Gęstość	11850 kg/m³
Temperatura topnienia	304 °C
Temperatura wrzenia	1473 °C
Numer CAS	7440-28-0
PubChem	5359464
Właściwości atomowe
Promień; • atomowy; • walencyjny; • van der Waalsa	; 190 (obl. 156) pm; 148 pm; 156 pm
Konfiguracja elektronowa	[Xe]4f145d106s26p1
Zapełnienie powłok	2, 8, 18, 32, 18, 3; (wizualizacja powłok)
Elektroujemność; • w skali Paulinga; • w skali Allreda	; 1,62; 1,44
Potencjały jonizacyjne	I 589,4; II 1971; III 2878
Właściwości fizyczne
Ciepło parowania	164,1 kJ/mol
Ciepło topnienia	4,142 kJ/mol
Ciśnienie pary nasyconej	5,33×10−7 Pa (577 K)
Konduktywność	6,17×106 S/m
Ciepło właściwe	129 J/(kg·K)
Przewodność cieplna	46,1 W/(m·K)
Układ krystalograficzny	heksagonalny
Twardość; • w skali Mohsa	; 1,2
Prędkość dźwięku	818 m/s (293,15 K)
Objętość molowa	17,22×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-10-02]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI
Zwroty H	H300, H330, H373, H413
Zwroty P	P260, P264, P284, P301+P310, P310
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	0 4 0
Numer RTECS	XG3425000
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Tal (Tl, łac. thallium) – pierwiastek chemiczny, metal występujący w bloku p układu okresowego. Nazwa pochodzi od greckiego słowa thallos, oznaczającego zieloną gałązkę^[6].

Charakterystyka

Jest miękkim, srebrzystym metalem, z wyglądu podobnym do ołowiu. Jego powierzchnia szybko matowieje na powietrzu na skutek utleniania. Reaguje z rozcieńczonymi mocnymi kwasami nieorganicznymi, wypierając z nich wodór. Wyjątkiem jest kwas solny powodujący pasywację warstwą nierozpuszczalnego chlorku talu(I) TlCl. Potencjał standardowy Tl+
/Tl wynosi −0,34. Tal występuje w związkach na I i III stopniu utlenienia. Kationy Tl+
są bezbarwne, wodorotlenek talu(I) TlOH jest mocną zasadą rozpuszczalną w wodzie. Jony Tl3+
występują w roztworze tylko przy pH bliskim 0, w wyższym wytrąca się Tl(OH)
3, który nie ma właściwości amfoterycznych.

Toksyczność

Tal w formie pyłu oraz związki talu są silnie toksyczne. Do zatruć może dojść drogą pokarmową lub oddechową. Charakterystycznym objawem zatrucia jest łysienie, poprzedzone czernieniem mieszków włosowych. Ponadto dochodzi do zaburzeń trawienia, bóli neuralgicznych, zmian psychicznych i uszkodzeń układu sercowo-naczyniowego. Dawniej sole talu często były składnikiem trucizn przeciw gryzoniom. Antidotum na zatrucia związkami talu(III) jest błękit pruski, który tworzy trwałe, nieprzyswajalne związki kompleksowe z tym pierwiastkiem.

Występowanie

Tal występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,6 ppm.

Najważniejszymi minerałami talu są lorandyt TlAsS
2 i huthinsonit (Pb,Tl)
2As
5S
9.

Tal jest również częstą domieszką w rudach cynku.

Odkrycie

Tal został odkryty dzięki analizie widmowej (zielony prążek) przez Williama Crookesa (1861) w odpadach poprodukcyjnych kwasu siarkowego^[6].

Uwagi

↑ Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi [204,382; 204,385]. Z uwagi na zmienność abundancji izotopów pierwiastka w naturze, wartości w nawiasach klamrowych stanowią zakres wartości względnej masy atomowej dla naturalnych źródeł tego pierwiastka. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.

Przypisy

↑ ^a ^b David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-36, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
↑ thallium, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-04-10] (ang.).
↑ Thallium (nr 277932) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
↑ Tal (nr 277932) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ ^a ^b Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 396. OCLC 839118859.

Bibliografia

JerzyJ. Minczewski JerzyJ., ZygmuntZ. Marczenko ZygmuntZ., Chemia analityczna – 1 podstawy teoretyczne i analiza jakościowa, Warszawa: PWN, 2001, ISBN 83-01-13498-4, ISBN 83-01-13499-2, OCLC 749313943 .

[4] Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi [204,382; 204,385]. Z uwagi na zmienność abundancji izotopów pierwiastka w naturze, wartości w nawiasach klamrowych stanowią zakres wartości względnej masy atomowej dla naturalnych źródeł tego pierwiastka. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.

[CRC-1] David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-36, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).

[CLI-2] thallium, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-04-10] (ang.).

[Aldrich-US-3] Thallium (nr 277932) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[CIAAW-5] ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).

[Aldrich-6] Tal (nr 277932) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[IE-7] Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 396. OCLC 839118859.

[8] Alternatywnie do skandowców zalicza się często nie lutet i lorens, lecz lantan, aktyn oraz hipotetyczny unbiun.

[9] Budowa 8. okresu jest przedmiotem badań teoretycznych i dokładne umiejscowienie pierwiastków tego okresu w ramach układu okresowego jest niepewne.

[a]

[4]

[1]

[2]

[5]

[3]

[6]

[i]

[ii]