ablativ – grammatikk – Store norske leksikon

Ablativ er i grammatikken ein kasus som tyder ‘frå’ i samband med ei rørsle frå ein stad.

Faktaboks

Uttale: ablativ
Etymologi: av latin ‘føre bort’

Latin har ein kasus med namnet ablativ, som tyder 'frå' i uttrykk som dette:

domō 'frå heimen, heimanfrå'
Carthagine 'frå Kartago (Carthago)'

Men 'frå (ein stad)' er berre éi av mange tydingar denne latinske kasusen har. Andre tydingar er 'med' (instrument), 'på (ein stad)' og 'enn' (ved samanlikning).

Ablativ finst i fleire uralske språk, mellom anna i dei austersjøfinske språka (mellom anna finsk, kvensk, estisk), sørsamisk og ungarsk, med tydinga 'frå overflata av'. Det er også vanleg å rekne med kasusen ablativ i albansk, men med ein annan bruksmåte enn i språka som er nemnde i førre setning; sjå avsnittet Ablativ i albansk.

Ablativ i finsk

I finsk er ablativ – 'frå overflata av' – eit ytre fråstadskasus, som blir uttrykt med suffikset -lta / -ltä,

Ablativ: Otatko maton lattialta? 'Tek du (otatko) matta (maton) frå golvet (lattialta)?'

Finsk ablativ står i motsetnad til to andre ytre kasus allativ (ytre tilstadskasus, 'til overflata av') og adessiv (ytre påstadskasus, 'på overflata av') – her illustrerte med substantivet lattia 'golv':

Allativ: Kirja putosi lattialle 'Boka (kirja) datt (putosi) på golvet (lattialle)'
Adessiv: Matto on lattialla 'Matta (matto) er (on) på golvet (lattialla)'

Ablativ i sørsamisk

Sørsamisk har ein kasus som i grammatikker over dette språket går under namnet elativ. Dette er ein fråstadskasus som ein òg kunne kalle ablativ. I setninga nedanfor er Pïereste ‘av Per, frå Per’ elativ/ablativ:

Dah Pïereste bovtsem åestejin
‘dei (dah) kjøpte (åestejin) ein rein (bovtsem) av Per (Pïereste)

Ablativ i baskisk

Ablativ fungerer som fråstadskasus i baskisk, til dømes Bilbotik 'frå Bilbo', som er ablativ av Bilbo 'Bilbo, Bilbao':

Bilbotik Donostiara doa 'Ho/han skal reise (doa) frå Bilbo (Bilbo-tik) til Donostia (Donostia-ra)'

Ablativ i albansk

I fleire språk blir termen ablativ brukt om ein kasus som berre delvis har tydinga som er definert i denne artikkelen. Dette gjeld til dømes albansk . Ifølgje tradisjonelle framstillingar har albansk fem kasus: nominativ , akkusativ , genitiv , dativ og ablativ – på albansk høvesvis emërore, kallëzore , gjinore, dhanore og rrjedhore. K asusen som blir kalla ablativ, blir brukt etter preposisjonar som uttrykkjer mellom anna årsak, opphav, reiskap, agens, stad og tid. Desse tydingane er berre uttrykte i preposisjonane og 'fråstad' er berre ei tyding av fleire. Det finst òg ein del faste uttrykk der dei såkalla ablativ-formene blir nytta utan preposisjon, for å uttrykkje stad, årsak og tid:

Shkonte rrugës 'Han gjekk langsetter gata'
Plasa vape 'Eg døyr av hete'
Verës këtu bën shumë nxehtë 'Det blir veldig varmt her om sommaren'

Det er ein tendens til at slike ablativ-uttrykk blir erstatta av uttrykk med ein preposisjon. Dei såkalla ablativ-formene av substantivet er ikkje forskjellige frå genitiv- og dativ-formene.

Les meir i Store norske leksikon

kasus

Kommentarar (2)

8. januar skreiv Nils Andersen

Ablativ har overlevd også i albansk.

https://snl.no/albansk :
Ablativ brukes først og fremst i preposisjonsuttrykk som viser adverbialer for tid, sted og årsak, men dette kasuset kan også brukes uten preposisjon: dimrit 'om vinteren', prej dollapit 'ut av skapet', prej zhurmës 'på grunn av bråket'.

13. februar svarte Rolf Theil

Hei, og takk for kommentaren. Eg har lagt til eit avsnitt om albansk. Med venleg helsing, Rolf Theil.

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må vere logga inn for å kommentere.

Fagansvarleg for Morfologi

Rolf Theil

Professor emeritus, Universitetet i Oslo