Sápmi
Artihkal lea 2 jagi boaris.

Kuvddâl podcaast: Õutstõõzz äʹrbbvuõtt avi jiijjâs persoon – vuäitt-a sääʹmpihttsid da tõi âânnmõõžž oođeed?

Ku maaiʹlm mottai, sääʹmkulttuur še mottai. Leâša mäʹhtt da mõõn jiânnai lij suåvlaž oođeed äʹrbbvuõđlaž aaʹššid, mâʹte sääʹmpihttsid?

Heini Wesslin kuvattuna ulkona ja hänellä on koristeltu karvalakki päässään.
Heini Wesslin miõlâst lij vääžnai muʹštted, što sääʹmõutstõõzzâst vuõššân lij õutstõs ij-ǥa persoon. Govva: Vesa Toppari / Yle
  • Suvi-Tuuli Fofonoff

Õhtt saaʹmid vääžnai da mooččâs äʹrbbvuõđin lij sääʹmpiiutâs. Sääʹmpihttsi oođummuš ij leäkku nuʹt takai saaʹmid ku jeeʹres Lääʹddjânnam sääʹmjooukid. Õõut mäinnan tõõzz vuäitt leeʹd tõt, što saaʹmin lij leämmaž sääʹmpihttsi âânnmõõžžâst kõhtt da määŋgid saaʹmid sääʹmpihttâz lie võl miâlggâd ođđ äʹšš.

Wesslin Heinist lie jiânnai sääʹmpihttâz, koin vueʹss lie äʹrbbvuõđla da vueʹss siõmmna jäänab persoonla. Son tuâtt, što ouʹddelgo oođeeškuätt sääʹmpihttsid, âlgg tobddâd tõi äʹrbbvuõđ da ââʹnnemnaaʹlid.

– Vuõssmõs juurd ij vueiʹt leeʹd, što mon oođääm. Tõt juurd lij, što mon mättjam, mon ooʒʒam, mon hoʹhssjam da mon kaaunam äʹrbbvuõđ.

Wesslin miõlâst vuõssmõs sääʹmpiiutâs ij vueiʹt leeʹd čuuʹt persoonlaž. Son tuejjii vuõssmõs, äʹrbbvuõđlaž maall meâldlaž sääʹmpihttsees ääkkaines.

– Muʹst lie Näskk-ääkka vuäʹmm pihttâz. Tõk lie leämmaž muʹnne tääʹrǩmõs tõn diõtt, ku tõk ouʹdde muʹnne vasttõõzzid.

Peeʹrvesǩ lij tåʹlǩ nuõrr niõđid, leâša šaamšiǩ vuäitči leeʹd pukid neezznid

Sääʹmåummai määccaǩ âânnmõõžžâst lij leämmaž võl kuuʹǩǩab kõhtt ku neezzni sääʹmpihttsi âânnmõõžžâst. Tõn diõtt määccaǩ tuejjummšest jie leäkku nuʹt jiânnai vuâkkõõzz ku neezzan sääʹmpihttsi tuejjummšest.

– Määccaǩ lij nåkam äʹšš, što juõʹǩǩkaž vuäitt tuejjeed nåkam, ko haaʹlad. Tõõzz jie leäkku vuäʹppõõzz, ku tõt lij oođâs, mušttal Wesslin.

Wesslin ij vueiʹt juʹrdded, što sääʹmkåhtt leʹčči vuäʹniǩ. Kuuitâǥ ij ni čuuʹt kuʹǩes kåhtt leäkku šiõǥǥ, ku tõn lij vaiggâd ââʹnned.

Dåʹmnn Fofonoff lij särnnam, što sääʹmkåhtt lij nuʹt kuʹǩǩ, što vuõddi kueʹstte. Ko mon kuvddlam da seuʹrrjam mij määstri vuäʹppõõzzid, de lij pukin hiâlpmõs. Sij lie âânnam tõid juõʹǩǩ peeiʹv da mon jiõm leäkku.

Mâʹst jiõm mainsteʹče ääkkain -prograammâst jååʹđteei Janica Gauriloff da kueʹss Heini Wesslin mainste sääʹmǩiõtt-tuâj oođummšest.

Õutstõõzz äʹrbbvuõtt avi jiijjâs persoon
Mâʹst jiõm mainsteʹče ääkkain -prograammâst jååʹđteei Janica Gauriloff da kueʹss Heini Wesslin mainste sääʹmǩiõtt-tuâj oođummšest.

Wesslin miõlâst ij leäkku suåvlaž, što ânnʼjõžääiʹj peeʹrveeʹsǩ vuäitt vueiʹnned siõm niõʹđe vueiʹvest.

– Peeʹrvesǩ meinn, što nijdd lij šõddmen neezznen. Muu miõlâst lij pukin tääʹrǩmõs fiʹttjed, što päärnast lij vuõiggâdvuõtt leeʹd päärnaž.

Wesslin ij tuõstče oođeed šaamšiǩ, ku tõʹst lie nuʹt jiânnai miârktõõzz, ij-ǥa son fiʹtte tõid pukid. Šaamšiǩ âânnmõõžž äʹrbbvuõđlaž vuâkkõõzzid Wesslin kuuitâǥ haaʹleʹči oođeed, ij-ǥa son leäkku oʹdinakai tõʹst.

– Muu miõlâst šaamšiǩ âânnmõš ij leäkku ǩidd tõʹst, lij iʹlla neezzan veänccõõttâm. Tõt lij rääʹves neezzan kruun.

Wesslin tuäivv, što puõʹttiääiʹjest leʹčče sääʹmpihttsi da määccaǩ lââʹssen pihttâz, koid vuäitče ââʹnned tõk, kook jie haaʹled teâvõõttâd neezzni ni åummai pihttsid.

– Mon kâʹl haaʹleʹčem, što juõʹǩǩkaž, kååʹtt haaʹlad, vuäitči ââʹnned sääʹmpihttsid. Tõt lij muu miõlâst juõʹǩǩka vuõiggâdvuõtt ij-ǥa ni ǩeän vueiʹt kueʹđđed åålǥbeälla.

Wesslin teäddad-i, što sääʹmõutstõs taarbaš pukid sääʹmoummuid da jieʹlli sääʹmkulttuur seuʹrrai ääiʹjes.

– Mij kulttuur feʹrttai jieʹlled ooudårra. Ko maaiʹlm mottai, de kulttuur še mottai.

Lââʹzz sääʹmǩiõllsaž ođđsid vuäitak ǩiõččâd Yle Ođđâz-seeidast da kuvddled Nuõrttsäämas-seeidast Yle Areenast.