Davimus Sámis ledje mannan vahkus máŋgga beaivvi njázut ja arvvit. Dál badjeolbmot leatge fuolas, ahte mo dát earenomáš dálkedilli guovdu ođđajagimánu lea váikkuhan guohtumiidda.
Muttošjávrri bálgosa boazodoalli ja Sámedikki vuosttas várreságadoalli Leo Aikio lea juo fitnan iskamin guohtuma, iige son gal oro beare movtta.
– Orru leamen nu, ahte bodni gal boahtá jiekŋut. Dat muohta gal lea áibbas njuoskkas, mii lea eatnama vuostá. Doppe dat čáhci lea, dadjá Aikio.
Aikio jáhkká, ahte dán dálvve guohtundilli čielgá dárkileappot moatti beaivvi siste. Dás duohko davvin leat fas garrasut buollašat.
– Gal mun lean fuolas, ahte mii dát dilli boahtá leat. Heajos jagit leamašan nu olu maŋŋálagaid ja jus dál vel jiekŋu guohtun, de gal dat lea heajos hommá buohkaide, dadjá Aikio.
Giehtaruohttasa duoddariin bievllat jikŋon
Eanodaga badjeolmmoš Nils-Jonas Ketola muitala, ahte Giehtaruohttasa bálgosis leamašan molsašuddi guohtundilli dán dálvve. Son gullá Gáijjogiid siidii ja justa sin guovdu leamašan dál heajos dilli.
Ketola čilge, ahte muohta bođii árrat suttes eatnamii jo golggotmánus, iige šat suddan.
– Muohtaáigi leamaš guhkki ja dál lea fas jikŋon njázuid maŋŋá, muitala Ketola.
Gáijjogiid siida lea Giehtaruohttasa davimus siida Norgga rájá lahkosis. Dál sii leat šaddan biebmagoahtit bohccuid árabut go dábálaččat.
– Galhal dat lea divrras jahki vuohon boahtimin. Gal bohccuid ferte dikšut, ahte bissot ortnegis ja dain lea buorre dilli, dadjá Ketola.
Dilli barggahage ollu badjeolbmuid sihke ekonomalaččat, fysalaččat ja vel mentálalaččatge.
– Dat álggii jo bievlagoahtit min guovllus ja dál dat lea bievllaid jiekŋudan. Dál maŋimuš njáhcu easkka garradiige go lea buolaštan fas, muitala Ketola.
Ketola lohká, ahte 2010–vuođđalogus ovddasguvlui dánsullasaš goavvejagit leat šaddan ain dávjjibun. Dál sii šaddet biebmat bohccuid dassái go geassu.
– Mii lávet gohčodit leaikkain, ahte dát lea ođđa normála dálki, dadjá Nils-Jonas Ketola.
Garra biegga sáhtii gádjut dili veháš
Davimus Sámis mihtiduvvojedje mannan vahkus máŋggat lieggaceahkit. Ovdamearkka dihte Gilbbesjávrris mihttár čájehii bearjadaga 7,2 lieggagráda.
Dálkedutkanlágádusa mielde dákkár bivvalat leatge eahpedábálaččat jagi áiggi ektui. Dábálaččat ođđajagimánu gaskamuttus lea gaskamearalaččat 5–10 buolašceahki.
Luondduriggodatguovddáža spesialdutki Jouko Kumpula ii vel máhte sihkkarit dadjat, ahte mo mannan vahku njázut váikkuhit guohtundillái.
Dutki mielde arvvit eai leat nu váralaččat dálvet, jus muohta lea olu. Muhto jus arvi lea nagodan njuoskkadit muohttaga ja mannat gitta bodnái, de dat gal dagaha stuorra váttisvuođaid boazoealáhussii.
– Jus dat de jiekŋu, de gal šaddá váttis bohccuide guohtut ja fidnet biebmu, dadjá Kumpula.
Kumpula ii loga iežas vel ožžon dieđuid bálgosiid guohtundiliin, muhto áigu gal gulaskuddat ja čuovvut mo ášši dás ovdána.
Guohtundilli sáhttá rievddadit boazodoalloguovllus oallu oluge, go muhtin guovlluin lea sáhttán arvit eanet ja nuppe sajis fas uhcit. Buorre ášši dutki mielas lei dat, ahte njázuid áigge ledje maid garra biekkat ja dat gal sáhtii veháš gádjut dili.
– Biegga gal goikadii veháš dan muohttaga, ovdal go fas buolaštii.
Buorre áššin Kumpula namuha maid dan, ahte ceavi ala muhtii máŋga sentte. Dat fas dipmada njázuid ja buollaša dagahan garra muohtagearddi.
Dálkkádatrievdan oidnoge ain čielgaseappot davvin.
– Lea jáhkehahtti, ahte dákkár liehmut bohtet dávjjit. Ja jus vel lassin arvá, de dat gal dagahit ain váddásut guohtundiliid, dadjá Jouko Kumpula.
Heajos guohtun stuorra gollun badjeolbmuide
Heajos guohtun diehtá dan, ahte badjeolbmot šaddet álgit biebmat bohccuideaset olu árat go dábálaččat ja golut lassánit mealgadit.
Leo Aikio árvala, ahte máŋgasat leat dán vuoro juo máhttán ráhkkanit dillái veháš buorebut go ovddit jagiid.
– Galhan dat heajos jagit leat cieggan millii ja dan dihte leatge juo plánat, ahte jus geavvá funet.
Badjeolmmoš sávváge, ahte guohtun ii jur oalát billašuva ja bohccot besset ain guohtut. Máŋggat heajos jagit dovdojit ain badjeolbmuid burssain, iige ealáhusas jora nu olu ruhta go livčče dárbu.
– Dat gal buktá iežas hástalusaid, iige leat vejolašvuohta vuogáiduvvat buot áššiide dákkár áigetávvaliin, dadjá Leo Aikio.
